Seçmeli kıyaslarda öncüllerden biri, ayrık koşullu önerme olabilir : Örneğin;
Demir katıdır ya da sıvıdır.
Demir sıvı değildir.
O halde demir katıdır.
(Sonuç önermesi aynen öncülde geçiyor.)
Demir sıvıdır ya da katıdır.
Demir katıdır.
O halde demir sıvı değildir.
(Sonuç önermesinin karşıtı öncülde geçiyor.)
Bileşik Kıyaslar : İki ya da daha fazla basit kıyasın birleşmesinden oluşan kıyaslara bileşik kıyas denir. Bileşik kıyaslarda öncül sayısı da ikiden fazladır. Bileşik kıyaslar zincirleme kıyas, sorit, karma kıyas olmak üzere üçe ayrılır
Zincirleme Kıyas : Bir kıyasın sonuç önermesi ikinci kıyasa öncül olacak biçimde kıyasların birleşmesinden zincirleme kıyas oluşur.
Her akıcı sıvıdır.
Her sıvı cisimdir.
Her akıcı cisimdir. → sonuç
Her akıcı cisimdir. → öncül
Her cisim uzayda yer kaplayandır.
Her akıcı uzayda yer kaplayandır. → sonuç
Her cisim uzayda yer kaplayandır → öncül
Her uzayda yer kaplayanın ağırlığı vardır.
O halde; her akıcının ağırlığı vardır.
Sorit : Bir zincirleme kıyasta yinelenen önermeler çıkarılırsa sorit oluşur. Sorit, kısaltılmış zincirleme kıyastır.
Her akıcı sıvıdır.
Her sıvı cisimdir.
Her cisim uzayda yer kaplayandır.
Her uzayda yer kaplayanın ağırlığı vardır.
O halde her akıcının ağırlığı vardır.
Karma Kıyas (Hulfi) : Bir kesin kıyas ile bir seçmeli kıyasın birleşmesinden oluşan kıyaslara karma kıyas denir. Karma kıyas ispatlanması istenen önermelerin karşıtının imkansızlığını göstermek için kullanılır (imkansıza indirgeme yolu).
Düzensiz Kıyaslar : Basit ve bileşik kıyas biçimlerine uymayan kıyaslara düzensiz kıyas denir. Entimem, delilli kıyas ve safsata (sofizma) olmak üzere üçe ayrılır.
Entimem : Zihinde tam, ifade eksik kıyaslara entimem denir. Entimemde öncüllerden biri ifade edilemeyerek saklı tutulur. Entimem bir anlamda kısaltılmış kıyasdır. Örnek :
“Düşünüyorum, o halde varım.” İfadesi bir entimemdir. Çünkü Descartes’in zihin işleminde şu yapılmıştır.
Bütün düşünenler vardır.
Ben düşünüyorum.
O halde ben varım.
Delili Kıyas : Kıyasın öncüllerinin delilleri ile sunulduğu kıyas delilli kıyastır.
Örnek : Bütün insanlar ölümlüdür.
Delili : Çünkü canlı bir varlık olan insan ölümlü olmak zorundadır.
Ali insandır.
Delili : Çünkü Ali’nin bütün insanlarda görülen düşünme özelliği vardır.
O halde Ali ölümlüdür.
Safsata (Sofizma) : Yanlış öncüllerden yanlış sonuç çıkartmak ya da doğru öncüllerden kıyasın kurallarına uymayarak yanlış sonuç çıkartmaktır. Örnek :
Bütün büyük futbolcular ünlüdür.
Türkan Şoray futbolcu değildir.
O halde Türkan Şoray ünlü değildir. Ya da,
Az bulunan şeyler kıymetlidir.
Kör at az bulunur.
O halde kör at kıymetlidir.
Demir katıdır ya da sıvıdır.
Demir sıvı değildir.
O halde demir katıdır.
(Sonuç önermesi aynen öncülde geçiyor.)
Demir sıvıdır ya da katıdır.
Demir katıdır.
O halde demir sıvı değildir.
(Sonuç önermesinin karşıtı öncülde geçiyor.)
Bileşik Kıyaslar : İki ya da daha fazla basit kıyasın birleşmesinden oluşan kıyaslara bileşik kıyas denir. Bileşik kıyaslarda öncül sayısı da ikiden fazladır. Bileşik kıyaslar zincirleme kıyas, sorit, karma kıyas olmak üzere üçe ayrılır
Zincirleme Kıyas : Bir kıyasın sonuç önermesi ikinci kıyasa öncül olacak biçimde kıyasların birleşmesinden zincirleme kıyas oluşur.
Her akıcı sıvıdır.
Her sıvı cisimdir.
Her akıcı cisimdir. → sonuç
Her akıcı cisimdir. → öncül
Her cisim uzayda yer kaplayandır.
Her akıcı uzayda yer kaplayandır. → sonuç
Her cisim uzayda yer kaplayandır → öncül
Her uzayda yer kaplayanın ağırlığı vardır.
O halde; her akıcının ağırlığı vardır.
Sorit : Bir zincirleme kıyasta yinelenen önermeler çıkarılırsa sorit oluşur. Sorit, kısaltılmış zincirleme kıyastır.
Her akıcı sıvıdır.
Her sıvı cisimdir.
Her cisim uzayda yer kaplayandır.
Her uzayda yer kaplayanın ağırlığı vardır.
O halde her akıcının ağırlığı vardır.
Karma Kıyas (Hulfi) : Bir kesin kıyas ile bir seçmeli kıyasın birleşmesinden oluşan kıyaslara karma kıyas denir. Karma kıyas ispatlanması istenen önermelerin karşıtının imkansızlığını göstermek için kullanılır (imkansıza indirgeme yolu).
Düzensiz Kıyaslar : Basit ve bileşik kıyas biçimlerine uymayan kıyaslara düzensiz kıyas denir. Entimem, delilli kıyas ve safsata (sofizma) olmak üzere üçe ayrılır.
Entimem : Zihinde tam, ifade eksik kıyaslara entimem denir. Entimemde öncüllerden biri ifade edilemeyerek saklı tutulur. Entimem bir anlamda kısaltılmış kıyasdır. Örnek :
“Düşünüyorum, o halde varım.” İfadesi bir entimemdir. Çünkü Descartes’in zihin işleminde şu yapılmıştır.
Bütün düşünenler vardır.
Ben düşünüyorum.
O halde ben varım.
Delili Kıyas : Kıyasın öncüllerinin delilleri ile sunulduğu kıyas delilli kıyastır.
Örnek : Bütün insanlar ölümlüdür.
Delili : Çünkü canlı bir varlık olan insan ölümlü olmak zorundadır.
Ali insandır.
Delili : Çünkü Ali’nin bütün insanlarda görülen düşünme özelliği vardır.
O halde Ali ölümlüdür.
Safsata (Sofizma) : Yanlış öncüllerden yanlış sonuç çıkartmak ya da doğru öncüllerden kıyasın kurallarına uymayarak yanlış sonuç çıkartmaktır. Örnek :
Bütün büyük futbolcular ünlüdür.
Türkan Şoray futbolcu değildir.
O halde Türkan Şoray ünlü değildir. Ya da,
Az bulunan şeyler kıymetlidir.
Kör at az bulunur.
O halde kör at kıymetlidir.
