KÜLTÜR
1. Kültürün Tanımı
Kısa ve özlü ifadesiyle kültür, bir toplumun kendine özgü yaşama tarzını ifade eder. Yaşama tarzı içindeki davranış, düşünüş tarzı, alışkanlıklar, ahlâk, inanç, sanat, bilgi, hukuk, töre vs. o toplumun kültür bütünlüğünü oluşturur.
2. Kültürün Özellikleri
a. İnsanlar doğuştan kültürleriyle birlikte doğmazlar. Kültür sonradan öğrenilir. Örneğin, Hindularda ineğin kutsal olduğu sonradan öğrenilir.
b. Kültürün maddi ve manevi unsarları vardır. Teknoloji, binalar, araç - gereç vs. kültürün maddi; inanç, değer, ahlâk, töreler vs. kültürün manevi unsurlarıdır. Bu unsurlar karşılıklı etkileşim halindedir ve birbirini etkiler. Kültür bu unsurların etkileşiminden ortaya çıkan toplumlara has bir bütünlüktür.
c. Kültür unsurlarıyla birlikte insan eseridir. İnsanların olmadığı yerde kültürden söz edilemez. Bu yönüyle toplumsaldır. Buna göre iklim, bitki örtüsü, mevsimler vs. kültür unsuru değildirler. Ancak doğa şartları olarak kültürü etkilerler.
d. Kültür, tarihi ve süreklidir. Kültür kuşaktan kuşağa aktarıldığından süreklilik gösterir.
İyi eğitilmiş bir köpek, bilgisini yavrularına aktaramaz. Ancak insan bunu yapabilmektedir.
e. Kültür, zamanla ve toplumdan topluma değişmektedir. Bazı toplumlarda ailede kadının egemenliğinin olması, bazılarında ise erkeğin egemenliğinin olması kültürel farklılığı gösterir. Bir toplumda sanayileşmeyle birlikte modern demokratik ailenin yaygınlaşması örneğinde olduğu gibi, kültür zamanla da değişme göstermektedir.
f. Kültür unsurları ihtiyaçtan doğduğundan ihtiyacı karşılamayan kültür unsurları zamanla değişime uğrar.
g. Kültür bütünleştiricidir. Kültür, toplum üyelerince ortaklaşa paylaşılır. Aynı inançları paylaşan, aynı dili konuşan, vatanını koruyan insanlarda kültürel birlik vardır.
3. Kültürel Kavramlar
a. Alt kültür: Bir toplum bütünlüğü içinde yöresel olarak paylaşılan ortak, gelenek, normlar, alışkanlıklar vs. alt kültür olarak ifade edilir.
b. Kültürlenme: Bireylerin, içinde bulundukları kültürel unsurları benimseyerek o kültüre katılmasına denir.
c. Kültürleşme: Farklı kültürlerin karşılıklı etkileşimi ile gerçekleşen serbest kültür alış - verişine denir.
d. Kültürel değişme: Yaşama tarzı olan kültürün, zaman içinde toplumdaki farklılaşmasıdır.
e. Kültürel yozlaşma: Gelişmelere kapılarını kapatarak, işlevlerini yitirmiş kültür unsurlarını biçimsel olarak yaşatmaya çalışmak kültürel yozlaşmadır.
f. Kültürel şok: Bir kültürden başka bir kültüre geçen bireylerin yeni kültüre ayak uyduramaması sonucu ortaya çıkan çatışma ve bunalımlara denir.
• SOSYAL DEĞİŞME
“Değişme” önceki durumdan farklılaşmayı, başkalaşmayı ifade eder. Bu şekildeki ifadesiyle değişme kavramı değer yargısı içermeyen nesnel bir kavramdır. Yani iyiye veya kötüye doğru yön belirten niteliği yoktur. Buna karşılık ilerleme, gerileme, modernleşme, evrim kavramları iyiye veya kötüye doğru yön belirttiklerinden değer yargısı içerirler. Örneğin nüfus artışı kimine göre gelişme kimine göre gerilemedir; ama bu artış herkese göre bir değişmedir.
Saydığımız bu kavramlar değişmenin özel biçimleridir. Ancak hepsinin ortak noktası, birer değişme olduklarıdır. Değişme, hepsini kapsayan geniş bir kavramdır.
Sosyal Değişme, sosyal ilişkilerde, sosyal kurumlarda, sosyal tabakalaşma biçimlerinde kısaca sosyal yapılarda meydana gelen farklılaşmadır. Bir sosyal yapıdan başka bir sosyal yapıya geçiştir. Örneğin, geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçiş, sosyalist ekonomik sistemden kapitalist ekonomik sisteme geçiş sosyal değişmeye örnektir.
Sosyal değişme zorunlu ve kaçınılmazdır. Her toplum değişme halindedir. Ancak toplumların değişme hızları farklıdır. Sanayileşme ve teknolojideki ilerleme toplumların değişme hızını artırmıştır.
1. Sosyal Değişmeyi Etkileyen Faktörler
a. Fiziki çevre faktörü: İklim, kuraklık, deprem, su baskını, yeryüzü kaynakları vs. yaşantı üzerinde etkide bulunurlar.
b. Teknoloji faktörü: Teknoloji, insanların doğa üzerindeki egemenliğini artırarak işbölümü, otomasyon şehirleşme vs. sağlayarak değişmeye neden olur.
c. Kültür faktörü: Toplumların ideolojileri, alışkanlıkları, inançları vs. kültür unsurları olarak değişmeyi etkiler.
d. Demografi faktörü: Nüfusun miktarındaki, yapısındaki ve niteliğindeki değişmeler sosyal değişmeden bağımsız değildir. Örneğin nüfus artışı, eğitilmiş nüfus, işbölümü ve kentleşmeyi beraberinde getirir.
e. Kitle iletişim araçları: Teknolojik boyutu yüksek olan kitle iletişim araçları bilgi akışını hızlandırarak, bilgi çağına geçişte etkili olmuştur.
2. Sosyal Değişme Tipleri
a. Serbest sosyal değişme: Değişme, herhangi bir müdahale olmadan kendiliğinden meydana gelir. Nüfus artışına bağlı meydana gelen değişmeler veya turizm hareketlerinden meydana gelen değişmeler gibi.
b. Müdahale yoluyla sosyal değişme: Değişmeye belli yönlerde ve belli şekillerde müdahale edilir. Bu demokratik planlı bir müdahale olabileceği gibi, baskı yoluyla değiştirme de olabilir. Nüfus planlaması müdahale yoluyla değişmeye örnektir.
1. Kültürün Tanımı
Kısa ve özlü ifadesiyle kültür, bir toplumun kendine özgü yaşama tarzını ifade eder. Yaşama tarzı içindeki davranış, düşünüş tarzı, alışkanlıklar, ahlâk, inanç, sanat, bilgi, hukuk, töre vs. o toplumun kültür bütünlüğünü oluşturur.
2. Kültürün Özellikleri
a. İnsanlar doğuştan kültürleriyle birlikte doğmazlar. Kültür sonradan öğrenilir. Örneğin, Hindularda ineğin kutsal olduğu sonradan öğrenilir.
b. Kültürün maddi ve manevi unsarları vardır. Teknoloji, binalar, araç - gereç vs. kültürün maddi; inanç, değer, ahlâk, töreler vs. kültürün manevi unsurlarıdır. Bu unsurlar karşılıklı etkileşim halindedir ve birbirini etkiler. Kültür bu unsurların etkileşiminden ortaya çıkan toplumlara has bir bütünlüktür.
c. Kültür unsurlarıyla birlikte insan eseridir. İnsanların olmadığı yerde kültürden söz edilemez. Bu yönüyle toplumsaldır. Buna göre iklim, bitki örtüsü, mevsimler vs. kültür unsuru değildirler. Ancak doğa şartları olarak kültürü etkilerler.
d. Kültür, tarihi ve süreklidir. Kültür kuşaktan kuşağa aktarıldığından süreklilik gösterir.
İyi eğitilmiş bir köpek, bilgisini yavrularına aktaramaz. Ancak insan bunu yapabilmektedir.
e. Kültür, zamanla ve toplumdan topluma değişmektedir. Bazı toplumlarda ailede kadının egemenliğinin olması, bazılarında ise erkeğin egemenliğinin olması kültürel farklılığı gösterir. Bir toplumda sanayileşmeyle birlikte modern demokratik ailenin yaygınlaşması örneğinde olduğu gibi, kültür zamanla da değişme göstermektedir.
f. Kültür unsurları ihtiyaçtan doğduğundan ihtiyacı karşılamayan kültür unsurları zamanla değişime uğrar.
g. Kültür bütünleştiricidir. Kültür, toplum üyelerince ortaklaşa paylaşılır. Aynı inançları paylaşan, aynı dili konuşan, vatanını koruyan insanlarda kültürel birlik vardır.
3. Kültürel Kavramlar
a. Alt kültür: Bir toplum bütünlüğü içinde yöresel olarak paylaşılan ortak, gelenek, normlar, alışkanlıklar vs. alt kültür olarak ifade edilir.
b. Kültürlenme: Bireylerin, içinde bulundukları kültürel unsurları benimseyerek o kültüre katılmasına denir.
c. Kültürleşme: Farklı kültürlerin karşılıklı etkileşimi ile gerçekleşen serbest kültür alış - verişine denir.
d. Kültürel değişme: Yaşama tarzı olan kültürün, zaman içinde toplumdaki farklılaşmasıdır.
e. Kültürel yozlaşma: Gelişmelere kapılarını kapatarak, işlevlerini yitirmiş kültür unsurlarını biçimsel olarak yaşatmaya çalışmak kültürel yozlaşmadır.
f. Kültürel şok: Bir kültürden başka bir kültüre geçen bireylerin yeni kültüre ayak uyduramaması sonucu ortaya çıkan çatışma ve bunalımlara denir.
• SOSYAL DEĞİŞME
“Değişme” önceki durumdan farklılaşmayı, başkalaşmayı ifade eder. Bu şekildeki ifadesiyle değişme kavramı değer yargısı içermeyen nesnel bir kavramdır. Yani iyiye veya kötüye doğru yön belirten niteliği yoktur. Buna karşılık ilerleme, gerileme, modernleşme, evrim kavramları iyiye veya kötüye doğru yön belirttiklerinden değer yargısı içerirler. Örneğin nüfus artışı kimine göre gelişme kimine göre gerilemedir; ama bu artış herkese göre bir değişmedir.
Saydığımız bu kavramlar değişmenin özel biçimleridir. Ancak hepsinin ortak noktası, birer değişme olduklarıdır. Değişme, hepsini kapsayan geniş bir kavramdır.
Sosyal Değişme, sosyal ilişkilerde, sosyal kurumlarda, sosyal tabakalaşma biçimlerinde kısaca sosyal yapılarda meydana gelen farklılaşmadır. Bir sosyal yapıdan başka bir sosyal yapıya geçiştir. Örneğin, geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçiş, sosyalist ekonomik sistemden kapitalist ekonomik sisteme geçiş sosyal değişmeye örnektir.
Sosyal değişme zorunlu ve kaçınılmazdır. Her toplum değişme halindedir. Ancak toplumların değişme hızları farklıdır. Sanayileşme ve teknolojideki ilerleme toplumların değişme hızını artırmıştır.
1. Sosyal Değişmeyi Etkileyen Faktörler
a. Fiziki çevre faktörü: İklim, kuraklık, deprem, su baskını, yeryüzü kaynakları vs. yaşantı üzerinde etkide bulunurlar.
b. Teknoloji faktörü: Teknoloji, insanların doğa üzerindeki egemenliğini artırarak işbölümü, otomasyon şehirleşme vs. sağlayarak değişmeye neden olur.
c. Kültür faktörü: Toplumların ideolojileri, alışkanlıkları, inançları vs. kültür unsurları olarak değişmeyi etkiler.
d. Demografi faktörü: Nüfusun miktarındaki, yapısındaki ve niteliğindeki değişmeler sosyal değişmeden bağımsız değildir. Örneğin nüfus artışı, eğitilmiş nüfus, işbölümü ve kentleşmeyi beraberinde getirir.
e. Kitle iletişim araçları: Teknolojik boyutu yüksek olan kitle iletişim araçları bilgi akışını hızlandırarak, bilgi çağına geçişte etkili olmuştur.
2. Sosyal Değişme Tipleri
a. Serbest sosyal değişme: Değişme, herhangi bir müdahale olmadan kendiliğinden meydana gelir. Nüfus artışına bağlı meydana gelen değişmeler veya turizm hareketlerinden meydana gelen değişmeler gibi.
b. Müdahale yoluyla sosyal değişme: Değişmeye belli yönlerde ve belli şekillerde müdahale edilir. Bu demokratik planlı bir müdahale olabileceği gibi, baskı yoluyla değiştirme de olabilir. Nüfus planlaması müdahale yoluyla değişmeye örnektir.
